گنبدکاووس به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین شهرهای این مرزوبوم شناخته می‌شود. این شهر دلربا دانشمندان و نویسنده‌های فراوانی را پرورش داده است که عنصرالمعالی کیکاووس یکی از همین مشاهیر بزرگ است. باز هم متوجه نشدید درباره کدام یک از شهرها خطه شمالی داریم با شما سخن می‌گوییم؟
گنبدکاووس در دل استان خرم گلستان و منطقه ترکمن صحرا قرار دارد، به شهر گنبدکاووس را در دوران کهن با نام جرجان می‌شناختند زیرا بر سر راه جاده ابریشم قرار داشت. جالب است بدانید به جای این کلان‌شهر پر دود و دم (تهران را می‌گویم!) روزگاری گنبدکاووس پایتخت ایران‌زمین بوده است.
بله در دوران سلسله‌های آل زیار و آل بویه این شهر تاریخی به عنوان پایتخت ایران شناخته می‌شده است. از آن دوران تا به امروز، برج آجری قابوس که بنا بر احتمالات محل دفن سلطان آل زیاری و قابوس بن وشمگیر است؛ دلالت بر این موضوع دارد.
اما اشتباه نکنید گنبد کاووسی که ما امروزه می‌شناسیم، با چیزی که در آن دوران وجود داشته است، هم از لحاظ تاریخی و هم از لحاظ جغرافیا!
شهر کنونی در سال ۱۳۰۵ هجری شمسی و درست در دوران سلسله پهلوی ساخته‌شده است. نقشه اصلی شهر گنبدکاووس توسط کارشناسان آلمانی و مطابق با اصول شهرسازی طراحی‌شده است و الگویی شطرنجی دارد. نکته جالب دیگری نیز درباره تاریخچه گنبد کاووس وجود دارد و آن قدمت شهرداری است! جمعیت گنبد کاووس در سرشماری سال ۱۳۹۵ در حدود ۱۵۱٬۹۱۰ بوده است.
تاریخچه گنبد کاووس
گنبد کاووس از جمله شهرهای تاریخی ایران به حساب می‌آید. در محل فعلی گنبد کاووس در گذشته شهری به نام هیرکان و سپس گرگان (به نام قدیم جرجان) قرار داشته است. این شهر به دلیل اینکه در جاده ابریشم قرار داشته، از لحاظ تجاری بسیار مهم و با اهمیت بوده است. این منطقه در دوران مختلف تاریخ به عنوان پایتخت یا یکی از شهرهای مهم بوده و عالمان و دانشمندان بسیاری در آن زندگی می‌کردند.
مهمترین سلسله‌ای که در گنبد کاووس حکومت کردن، سلسله آل‌زیار بود که در این دوران به نام شهر گنبد قابوس مشهور بوده است. از این دوران برج آجری قابوس مانده که به احتمال زیاد، مدفن یکی از حاکمان آل‌زیار به نام قابوس‌بن وشمگیر است. شهر گنبد قابوس به دلیل زلزله نابود شود و در اثر حملات مغول و تیمور نیز چیزی از آن باقی نماد. امروزه بقایای شهر قدیمی گنبد قابوس در شرق گنبدکاووس فعلی کشف شد.
در زمان رضاشاه، در کنار بقایای گرگان باستان، شهری جدید با قواعد مدرن شهرسازی بنا شد و نام آن را گنبدقابوس گذاشت. البته این شهر بعدها به نام گنبدکاووس مشهور شد.
زبان مردم گنبد کاووس
همانطور که گفته شد، گنبد کاووس در مرکز ترکمن صحرا قرار دارد. اقوامی که در این منطقه زندگی می‌کنند اغلب ترکمن‌ها و بومیان فارسی‌زبان یا مهاجران مازندرانی، خراسانی، آذری، قزاق و سیستانی است. اما به طور کلی زبان مردم گنبد کاووس فارسی و ترکمنی می‌باشد.
گنبد کاووس به دلیل قرارگیری در خطه شمالی کشور عزیزمان، همانند دیگر همتایان خود گوشه‌ای سوغات معروف شمالی را دراست.
این سوغات دلربا شامل زیورآلات، لباس، گلیم، قالی، پُشتی و انواع خوراک قوم ترکمن که پیشنهاد می‌کنیم برای یک‌بار هم که شده حتماً امتحان کنید زیرا نظیر مزه‌هایی که در لقمه به لقمه این خوراک‌های دلپذیر وجود دارد؛ هیچ جای ایران زمین نیست.
بوروک، باسترمه، ترچین، گوجه آش از جمله خوراک‌های لذیذی است که در سفر به گنبد کاووس باید امتحان کنید به عنوان سوغات با خود به دیارتان ببرید.
رودها و رودخانه‌ها، رگ‌ها و ریشه‌های این مرزوبوم هستند که بر روی این خاک جریان دارند و زندگی را با خود به همه جا می‌برند.
رود اترک نیز از خانواده رودخانه‌های خروشان و سیل گیر است. این رود سرکش از کوه‌های ۱۰۰۰ مسجد روستای یدک در خراسان رضوی شهرستان قوچان سرچشمه گرفته و در طول مسیر پس از گذر از دشت‌های قوچان، شیروان و بجنورد در ناحیه‌ی چات، مرز ایران و ترکمنستان جاری می‌شود، پس از آن وارد خاک جمهوری ترکمنستان شده و به دریای خزر می‌ریزد.
رود اترک از جاهای دیدنی گنبد کاووس به شمار می‌آید اما ادامه آن و درست در کشور همسایه یعنی ترکمنستان به عنوان یکی از مهمترین جاذبه‌های این کشور به شمار می‌آید زیرا اترک طولانی‌ترین رودخانه‌ی ترکمنستان است.
از دل کوه‌های آلاداغ در شمال بجنورد، رودی به نام گرگان سرچشمه می‌گیرد و در مسیری به طول ۲۰۰ کیلومتر و پس از عبور از مسیری پرپیچ و خم، صحرای پهناور کلان و گنبد کاووس به دشت گرگان می‌رسد.
شاید به همین دلیل مردم بومی نام این رود را گرگان گذاشتند. همچنین نقطه طلایی که این رود را به دریای مازندران می‌رساند، خواجه نفس نام دارد.